Als je dyslectisch bent is studeren een extra grote uitdaging. Al die boeken die je moet doorworstelen. Studeren met ‘een beperking’ wordt niet voor niets topsport genoemd! Des te wranger dat je het juist dán lekker zelf mag uitzoeken. Want na de middelbare school vervalt – in de praktijk – je recht op toegankelijke studieboeken. Alsof met je puistjes ook je dyslexie verdwijnt op je 18e.
Tekst: Machil Deinum
Na zijn hbo-bachelorsdiploma zou Willem graag een master sociologie doen. Maar: dyslexie. Dit belemmerde hem van zijn eerste letters en woordjes tot en met de langere teksten op de havo en het hbo. De faalangst en het lage zelfbeeld dat hij daardoor in zijn schooltijd opliep, waren bepaald niet verdwenen bij zijn hbo-studie.
Studieboeken voor dyslexie mondjesmaat beschikbaar
Studieboeken in een audio- en/of pdf-vorm waren zijn redding. Daar had hij met zijn dyslexieverklaring ook recht op. Maar tijdens zijn bachelor bleek slechts 60% van de boeken in audio of pdf-vorm beschikbaar. Niet altijd de juiste druk, maar zelfs een verouderde versie was beter dan een papieren boek. De overige 40% -honderden pagina’s gedrukt studiemateriaal- waren een immens struikelblok geweest. Alleen door zijn algemene ontwikkeling en met hulp van de docenten had hij zijn bachelor gehaald. Durfde hij dit gevecht nog eens aan te gaan voor een master?
Onderwijs voor iedereen
In 2016 ratificeerde Nederland het VN-verdrag Handicap. De overheid verplicht zich hiermee het recht op inclusie en participatie van mensen met ‘een beperking’ te bevorderen en te waarborgen. Inclusief en toegankelijk onderwijs is zo’n basisrecht. In 2019 signaleerde de Alliantie VN-verdrag Handicap niettemin nog steeds: “Studenten met een beperking hebben sneller een studieachterstand en vallen vaker uit in het hoger onderwijs” (Schaduwrapport VN-Verdrag, 2019). Gevolg van de uitval van dyslecten is dat hun creatieve en ondernemende talenten niet ten volle benut worden. Het wordt tijd dat de samenleving die meerwaarde gaat zien. Pak je rol, overheid!
Na de middelbare school houdt het op
Helaas pakt de overheid haar rol allerminst. Op haar site garandeert de Rijksoverheid gratis en toegankelijke schoolboeken en hulpmiddelen voor blinde, slechtziende en dyslectische leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs (Rijksoverheid, 2021).
Voor blinden en slechtzienden (lees: een ‘aantoonbare visuele beperking’) blijft het ook na de middelbare school goed geregeld. Dedicon ontvangt subsidie om lesmateriaal voor hen te produceren (Dedicon, 2021). Voor dyslectische studenten op mbo, hbo of wo is deze toegankelijkheid nog niet geregeld. Zij mogen alleen tegen betaling boeken aanvragen die al geproduceerd zijn voor blinden of slechtzienden. 40% van Willems lesmateriaal bleek daardoor niet beschikbaar.
Dyslexie een ‘te algemeen probleem’
Al meerdere keren hebben Kamerleden gevraagd deze dienstverlening ook voor dyslecten open te stellen. Maar nog in maart 2021 wees onderwijsminister Slob dat opnieuw af (Antwoord Kamervragen). Na “overleg met de betrokken partijen” zag hij geen aanleiding voor overheidsbemoeienis. Dyslexie zou ’een te algemeen probleem’ zijn en ingrijpen zou tot ‘verboden’ staatssteun leiden. Hij zag een taak voor de markt en bovendien hadden de educatieve uitgeverijen toegezegd actief aan oplossingen te werken. Die zijn er vooralsnog niet gekomen.
Hoezo oneerlijke staatssteun
Bij deze redenering zijn de nodige kanttekeningen te plaatsen. De minister heeft alleen oog voor het basis- en voortgezet onderwijs. Alsof rond je 18e niet alleen je puistjes, maar ook je dyslexie verdwenen zijn. Maar de Rijksoverheid zelf stelt dat er na het voortgezet onderwijs minimaal een beroepsopleiding nodig is voor voldoende beroepskwalificatie. Ook dan hebben dyslecten aangepaste boeken en hulpmiddelen nodig. Overheidssteun is daarbij zelfs nog onmisbaarder. In het voortgezet onderwijs gebruiken grote groepen leerlingen hetzelfde studiemateriaal; een gunstig verdienmodel voor uitgeverijen. Het unique sellingpoint van hoger onderwijsinstellingen is daarentegen juist hun diversiteit en de mogelijkheid tot specialisatie. Met als gevolg kleinere oplages, hogere prijzen per exemplaar en dus ook hogere kosten voor omzetting naar audioboek of PDF-versie. Onaantrekkelijk voor uitgeverijen. Dat er bij overheidsbemoeienis op het gebied van studieboeken en leermiddelen sprake zou zijn van verboden staatssteun, lijkt dus een gelegenheidsargument.
Onderwijs is geen economische activiteit
Bovendien: staatssteun wordt in Europa als probleem gezien als de overheid daarmee de mededinging bij economische activiteiten verstoort. Maar onderwijs is geen economische activiteit. De staat financiert dit.
Trouwens, nu er ondanks jarenlang sleuren en trekken nog steeds geen animo bij educatieve uitgeverijen bestaat voor producten gericht op dyslecten, kan de minister toch moeilijk spreken van verstorende economische concurrentie, wanneer de overheid op dat vlak initiatieven zou nemen.
Het huidige beleid versterkt alleen de gevestigde belangen van Dedicon en de monopolistische educatieve uitgeverijen. Waar de muziek- en filmindustrie laten zien dat met een innovatieve aanpak illegaal kopiëren wordt tegengaan, tegelijkertijd spreiding en toegankelijkheid verbeteren én de winst wordt vergroot, blijven deze uitgeverijen krampachtig vasthouden aan het oude.
Zo kan het ook
Dat het ook anders kan, laten ze zien bij de top der technische onderwijsinstituten: het MIT in Boston. Daar noemen ze dyslexie de MIT-ziekte omdat zoveel van de wetenschappers bij deze topuniversiteit dyslectisch zijn (Dyslexia at MIT, 2012 ). Alle leermiddelen zijn daar dan ook standaard toegankelijk als audioboek en met leeshulpmiddelen.
Als wij in Nederland al ons toptalent willen benutten, moeten we dat voorbeeld over de volle breedte volgen in mbo en hoger onderwijs. TU Delft is al op de goede weg. Daar worden alle boeken standaard door de universiteitsbibliotheek ingescand en (gecontroleerd) beschikbaar gesteld aan dyslectische studenten (TU Delft, 2021).
Helaas gaat de belangstelling van Willem uit naar een gammastudie, waar hij vooralsnog aangewezen is op de kruimels die bij Dedicon van de tafel vallen.
Hoe zit het nu met dat recht op toegankelijke studieboeken voor dyslexie?
Uit bovenstaand betoog van Machil Deinum blijkt wel dat het recht op inclusie (vanuit het VN-verdrag Handicap) geen garantie biedt aan studenten met dyslexie. Zij hebben formeel recht op toegankelijke studieboeken maar tegelijkertijd gaat de plicht tot het aanbieden hiervan niet verder dan een zogenaamde ‘inspanningsverplichting’.
Als een bepaalde aanpassing (zoals ‘hoge’ kosten voor aangepast studiemateriaal) te ‘belastend’ is voor een opleiding, dan kan de opleiding dit verzoek weigeren. Zo staat het letterlijk in deze brochure Recht op gelijke behandeling (pag 5), die je vindt op deze pagina over VN-proof onderwijs van ECIO. Zo blijft er van dat recht op inclusief onderwijs weinig over en blijven studenten afhankelijk van de werkelijk inclusieve mindset van hun opleiding.
Dit artikel is gepubliceerd in Impuls & Woortblind Magazine nr 2 2021).
