UDL staat voor Universal Design for Learning. Letterlijk vertaald: universeel ontwerp voor ‘het leren’. Het staat voor een manier van onderwijs geven waarbij diversiteit -en dus ook neurodiversiteit- van studenten het uitgangspunt is. Kort gezegd bereik je dit door de inzet van flexibele doelen, methoden, materialen en evaluatienormen. Daarmee kom je tegemoet aan de verschillende behoeften van studenten en kun je effectief inclusief onderwijs bieden. Het uitgangspunt bij UDL is feitelijk: gepersonaliseerd onderwijs voor elke student. En dus ook de student met een fysieke beperking, de zwangere, mantelzorgende of neurodivergente student.
Tekst: Karin Jahromi
Hoe breng je UDL in de praktijk?
Op 27 mei organiseerde ECIO (Expertisecentrum Inclusief Onderwijs) een online studiemiddag over ‘Ontwerpen van exclusieve(re) leerroutes met UDL’. Vanuit I&W kon er helaas niemand bij aanwezig zijn. Gelukkig wilden Martine Hoefeijzers en Ditte Ilbrink – die deze middag leidden – ons wel bijpraten over wat UDL is en hoe dit zorgt voor echt inclusief onderwijs. Martine Hoefeijzers en Ditte Ilbrink werken bij CINOP als onderwijsadviseur binnen het team flexibilisering. Stichting CINOP is een onderwijskundig advies- en onderzoeksbureau voor ‘een leven lang ontwikkelen’, waarvan ECIO een expertisecentrum is. Martine houdt zich met name bezig met beroepsonderwijs en good-practice voorbeelden binnen hbo en universiteit. Ditte is onderwijsadviseur.
Geen aanpassingen achteraf
Om het principe van UDL wat concreter te maken komt het voorbeeld voorbij van de speciale lift of de ijzeren ‘oprijplaat’ voor de student in een rolstoel. Dat leek mij een goed voorbeeld van wat UDL is. Maar het tegendeel is het geval. Dit zijn namelijk aanpassingen die worden gedaan nadat een gebouw al klaar is. Bij het ontwerp is dus niet voldoende aan mensen in een rolstoel gedacht. UDL wil dit soort late aanpassingen voorkomen door er in het onderwijsontwerp al direct rekening mee te houden. Net als dat je bij het ontwerpen van een trap al meteen een rolstoelopgang maakt.
Maatwerk en persoonlijke leerroutes
Flexibilisering van het onderwijs is ook een aandachtspunt en uiteraard een voorwaarde voor het toepassen van UDL. Onderwijsteams op veel onderwijsinstellingen zijn al aan de slag richting flexibel onderwijs. De corona-periode gaf deze ontwikkeling een boost, omdat hierdoor de verschillen tussen studenten meer zichtbaar werden. Maatwerk en differentiatie in de vorm van verschillende leerroutes voor studenten zijn het nieuwe streven, waarbij er daarnaast nadrukkelijk oog is voor de ondersteuningsbehoefte van elke student.
Wil je als opleiding de principes van UDL toepassen in je onderwijs, dan moet je ze wel goed kennen en je ermee verbinden. De UDL-studiemiddag was bedoeld voor docenten en onderwijskundigen uit het mbo, hbo en universiteiten. Het gedachtegoed van UDL werd uitgelegd en de koppeling tussen UDL en het flexibiliseren van onderwijs werd gemaakt. Om praktisch aan de slag te gaan met UDL hebben de aanwezigen casussen uitgewerkt. Want hoe los je bijvoorbeeld de situatie van een mantelzorgende student op? Hoe kan je ervoor zorgen dat collegetijden aansluiten op de zorgtaken van zo’n student. Welke specifieke andere oplossingen zijn er nodig?
Meer vrijheid voor de student
Ook interessant bij de overgang naar onderwijs vanuit het UDL-principe is de rol van de student zelf binnen dit proces. Dit kan voor sommigen een lastige overgang zijn. Studenten met een ondersteuningsvraag moeten op dit moment vooral assertief zijn om aan te geven dat ze aangepast onderwijs nodig hebben. Als onderwijs flexibel en meer inclusief ingericht wordt (met UDL) krijgt elke student (zowel ‘reguliere’ als studenten met een beperking) meer regie over zijn/haar leerroute en leerproces. Dat is een spannend proces omdat er dan niet meer precies gezegd wordt hoe je iets moet leren. Datgene wat je moet doen is wel duidelijk, maar de weg ernaartoe (het ‘hoe’) bepaal je zelf. Dat is best een overgang, voor álle studenten. Maar dit is wel waar UDL om draait. Want als iedereen een eigen leerroute heeft, vormt de student met een (functie)beperking geen uitzondering meer.
Uitdagingen voor de opleiding
UDL betekent in de praktijk dat de student de vorm mag kiezen bij het tonen van zijn/haar kennis over een bepaald onderwerp: wordt het een essay, een presentatie of een documentaire? Voor de docenten is dit nog wel een uitdaging, want hoe beoordeel je de getoonde kennis inhoudelijk goed als die in verschillende vormen aangeleverd wordt(appels en peren)?
Het implementeren van UDL en flexibel onderwijs heeft dus zeker gevolgen voor opleidingen. Denk aan het toets- en examensysteem, studiemateriaal en veranderingen ten aanzien van colleges en samenkomsten. Dat vraagt de nodige organisatorische en logistieke aanpassingen.
Voordelen voor de opleiding
Naast deze ‘hobbels’ zijn er ook voordelen voor de opleiding. Zo blijkt uit interviews die ECIO heeft afgenomen met docenten, begeleiders en studenten van verschillende hoger onderwijsinstellingen dat studenten die te maken krijgen met UDL onderwijs sneller uitstromen en meer gemotiveerd zijn. Docenten noemen dat zij meer tijd overhouden om studenten die extra ondersteuning nodig hebben, gerichter te begeleiden. Eind dit jaar brengt ECIO een rapport uit over UDL en deze praktijkervaringen.
Eén oplossing helpt meer studenten
Terugkomend op het voorbeeld van de mantelzorgende student. Hoe help je die student vanuit het UDL-principe? Martine benadrukt dat bij het oplossen van een specifieke persoonlijke ondersteuningsbehoefte er altijd naar een gemene deler gezocht wordt waarmee je meteen een grote groep studenten helpt. Zoals bijvoorbeeld het zowel digitaal als fysiek aanbieden van de lesstof. De digitale vorm neem je dan op. Zo kan niet alleen de mantelzorgende student op een zelfgekozen moment (digitaal) studeren, maar ook de student met een (stofwisselings)ziekte die snel moe is en geen hele dagen naar school kan komen.
Onderwijs heeft een grote spin off
Ik vraag ter afsluiting wat er maatschappelijk nodig is om inclusief onderwijs te ondersteunen en dat extra duwtje in de rug te geven. Volgens Martine is het onderwijs juist een heel geschikte plek om dit proces te starten en te blijven pushen. Het onderwijs raakt uiteindelijk niet alleen de student, maar ook het bijbehorende gezin, de docenten en de maatschappij als geheel.
Universal Design for Learning – verschil is de norm
Toegankelijk inclusief onderwijs is mogelijk met UDL, waarbij je de diversiteit en dus ook neurodiversiteit als uitgangspunt neemt. Een onderwijsontwerp dat rekening houdt met de verschillende leerstijlen, talenten en mogelijke belemmeringen. Minder ad-hoc aanpassingen, minder kosten en meer studiesucces. Concreet betekent dit:
- Het aanbieden van informatie op verschillende manieren.
- Het controleren van voortgang op flexibele wijze.
- Het vergroten van betrokkenheid via verschillende leerstrategieën.
Meer over de uitkomsten van de UDL-studiemiddag en UDL zelf (o.a. good practices) vind je op de UDL-pagina van ECIO.
Meer weten? Neem contact op met ECIO:
Site: https://ecio.nl/
Mail: [email protected]
Telefoon: 073-6800783
Dit artikel is gepubliceerd in Impuls & Woortblind nr 3 2021. Je kunt het ook als PDF lezen.
Hier lees je meer artikelen uit ons online magazine, dat alleen onze leden ontvangen. Wil je alles lezen? Steun ons dan en word ook lid van Impuls & Woortblind!
Meer weten over UDL als dé sleutel tot inclusief onderwijs? Lees ook dit bericht.
