gaan vaak samen
ADHD en dyslexie komen geregeld samen voor. Dat weten we zowel uit onderzoek als uit de praktijk. Bij kinderen met ADHD blijkt 40 procent ook dyslexie te hebben. Omgekeerd komt bij 40 procent van de kinderen met dyslexie ook ADHD voor.
Onderzoek naar dyslexie bij volwassenen met ADHD
Bij volwassenen is de zogenaamde comorbiditeit van dyslexie en ADHD nog niet onderzocht. Gelukkig is er nu een eerste onderzoek naar deze samenhang bij volwassenen. En wat blijkt? Volwassenen met ADHD hebben opvallend vaak ook leesproblemen en/of dyslexie. Dit onderzoek is een samenwerking tussen PsyQ en Impuls & Woortblind. Lees hieronder de bevindingen van de onderzoeker én de initiatiefneemster, één van de actieve vrijwilligers van Impuls & Woortblind.
Tekst: Michel Nelwan – klinisch neuropsycholoog & Karin de Jager – Impuls & Woortblind
Tijdens een uitstapje was ik (Michel) in Vaals, op het Drielandenpunt. Het ene moment was ik in Nederland, het andere in België, en tenslotte even in Duitsland. Dat was grappig en gaf een fijn gevoel. Ons brein heeft blijkbaar de behoefte om de buitenwereld keurig te kaderen. Grenzen geven duidelijkheid, overzicht en rust.
Gescheiden werelden
In de gedragswetenschappen werkt het eigenlijk net zo: een onderzoeker die zich verdiept in ADHD, komt op congressen doorgaans geen collega’s tegen die zich bezighouden met dyslexie, en omgekeerd. Ook hier geven de grenzen tussen onderzoeksgebieden ogenschijnlijk duidelijkheid en rust. Maar de werkelijkheid is een stuk ingewikkelder. Dat heeft alles te maken met de ontwikkeling en werking van het brein zelf.
Brein doet niet aan grenzen
In tegenstelling tot onze neiging om te kaderen en te versimpelen, is het brein zelf geen simpele verzameling afzonderlijke gebiedjes met duidelijke grenzen, zeker niet als het nog in ontwikkeling is. De ontwikkeling van de ene regio in de hersenen is sterk afhankelijk van die van andere regio’s. Zo is ook de kwaliteit van onze denkvaardigheden, waaronder concentratie en leesvaardigheid, afhankelijk van de wederzijdse beïnvloeding tussen deze twee onderling. Iemand die moeite heeft met zich concentreren, ontwikkelt vaker ook lees- en/of schrijfproblemen. Het tegenovergestelde zien we ook: een kind met lees/ schrijfproblemen lijkt vaker afgeleid.
Deze wederzijdse afhankelijkheid van denkprocessen is een reden dat de kans op lees/schrijfproblemen en dyslexie sterk toeneemt wanneer iemand ook ADHD heeft en andersom. Daarom is het opvallend, dat er weinig onderzoek is naar het samengaan van deze twee vormen van neurodiversiteit. Zeker onder volwassenen is het onderzoek zeer schaars. Alsof ADHD en dyslexie verdwijnen wanneer je 18 jaar wordt. Niet dus.
Dyslexie naast ADHD?
Met deze gedachten in het achterhoofd, hebben we op verzoek van vereniging Impuls & Woortblind (I&W) en met hulp van ervaringsdeskundige Karin de Jager een onderzoek gedaan onder de cliënten van de ADHD-afdelingen van PsyQ -een grote landelijke ggz-instelling- en onder de leden van I&W met ADHD (Nelwan & Kooij, ingediend voor publicatie). Met dit onderzoek hadden we drie doelen. Allereerst wilden we graag weten of het klopt dat een hoog percentage van de PsyQ-cliënten met ADHD lees/schrijfproblemen of dyslexie heeft. Tweede doel was: duidelijkheid krijgen of een vragenlijst geschikt is om mensen met hardnekkige lees/schrijfproblemen snel op te sporen. Het laatste doel was om uit te vinden of dyslexie ook onder de leden van I&W met ADHD een vergeten aandachtsgebied is.
Ook veel volwassenen met ADHD hebben lees en/of schrijfproblemen
Uit het onderzoek bleek inderdaad dat een hoog percentage van de PsyQ-cliënten forse lees/schrijfproblemen heeft. Ongeveer 11% van de mensen die zich aanmelden bij de ADHD-afdeling van PsyQ is bekend met dyslexie. Dat is twee keer zo veel als in de algemene bevolking, waarin het percentage ongeveer 5% is. Er is ook nog een grote groep waarbij er mogelijk dyslexie speelt en in ieder geval forse lees/schrijfproblemen zijn. In totaal kwam het aandeel mensen met lees/spellingsproblemen op ruim een kwart. Dat is vergelijkbaar met wat in de jeugd wordt gevonden in onderzoek naar het samengaan van ADHD en dyslexie.
Mensen met dyslexie opsporen tijdens ggz-intake
De vragenlijst die we gebruikten (de ARHQ) bleek voldoende geschikt om mensen met lees/schrijfproblemen op te sporen binnen de groep cliënten van de ADHD-afdelingen. Daarmee is ook ons tweede doel bereikt. We hebben dus met dit onderzoek een bruikbaar instrument ontwikkeld waarmee we mensen met lees/schrijfproblemen kunnen opsporen voorafgaand aan of tijdens een behandeling in de ggz. Tenslotte bleek dat ook bij de I&W-leden met ADHD vaak dyslexie speelt.
Ggz: heb oog voor deze samenhang!
Vanwege de sterke grenzen binnen de gedragswetenschappen en daaruit voortkomende behandelprotocollen, is er tot nu toe nauwelijks gelet op lees/schrijfproblemen bij mensen met ADHD. Dat is, gezien de resultaten van het onderzoek, onterecht. Andersom zullen mensen met lees/schrijfproblemen of dyslexie dit niet altijd melden bij de behandelaar. Dat is zonde, zeker als je bedenkt dat er in het brein wel degelijk een samenhang bestaat tussen concentratieproblemen en lees/schrijfproblemen.
Nu ook onderzoek aantoont dat het brein geen duidelijke grenzen heeft zeggen wij: maak het samengaan van ADHD en lees/schrijfproblematiek bespreekbaar binnen de ggz. Want als je weet in welke mate deze samenhang speelt bij een cliënt met ADHD, komt dit in elk geval het zelfinzicht en hopelijk ook de behandeling ten goede.
Dit artikel is gepubliceerd in Impuls & Woortblind nr 3 2021.
Meer weten?
Lees ook dit artikel uit Impulsief 2013. Met veel informatie over het samengaan van ADHD en dyslexie in de praktijk en wat je eraan kunt doen als je weet dat je 'van allebei wat' hebt.
