Dyslexie hoeft geen belemmering te zijn op het werk. Helaas is dit in de praktijk vaak wel het geval. Er open over zijn, helpt. Maar vanwege de angst voor stigmatisering en discriminatie ligt dat niet altijd voor de hand. Een goed gespreksmodel helpt jou én je werkgever hierbij.
Tekst: Joost de Beer*
De diagnose ‘dyslexie’ is een leven lang geldig en (vroege) interventie is van groot belang om ermee te leren leven. Wel verandert in de levensloop het karakter van dyslexie. Dat merkte ook Yvo (24 jaar, ICT-medewerker bij een universiteit). Op 7-jarige leeftijd kreeg hij de diagnose dyslexie. Daardoor kreeg hij snel hulp bij zijn problemen met lezen en schrijven. Die vroege interventie heeft hem ook geholpen bij het aanleren van allerlei coping- en compensatiemechanismen. Deze verkleinen de negatieve impact van dyslexie op zijn dagelijks functioneren. Denk aan het gebruik van veel soorten visualisatietechnieken en het invoeren van lijsten van veelvoorkomende woorden in zijn laptop en telefoon.
Harder werken
Toch zijn er, nu Yvo jongvolwassen is, andere problemen bijgekomen. Zo heeft hij moeite met organisatie en planning en het uitvoeren van de dagelijkse routine. Spreken in het openbaar en het voeren van een discussie vindt hij lastig. Daarnaast laat zijn kortetermijngeheugen hem vaak in de steek en ervaart hij vaak angst, stress en frustratie in zijn contacten met collega’s en studenten. Al die problemen leiden ertoe dat Yvo veel harder moet werken en meer tijd kwijt is dan zijn collega’s zonder dyslexie.
Duizenden dyslecten
In welke mate beïnvloedt dyslexie de arbeidsparticipatie? Keiharde cijfers zijn er niet. Dyslexie komt bij ongeveer 5 procent van de mensen voor. Onderzoek laat zien dat van alle volwassenen met dyslexie tussen de 5 en 10 procent er niet in slaagt om de dyslexie naar tevredenheid te compenseren op het werk. Omgerekend naar de Nederlandse beroepsbevolking betekent dit dat tussen de 22.500 en 45.000 mensen vanwege hun dyslexie problemen ervaren in hun werk. Dat zijn er erg veel. Tijd voor actie dus.
Wie doet wat?
Iedere arbeidssituatie bestaat uit een samenspel tussen de werkenden met dyslexie, de leidinggevenden, collega’s en eventueel externe relaties. Wat kan elke speler in dit samenspel doen om te zorgen dat de persoon met dyslexie tot zijn recht komt?
Open zijn over dyslexie: een dilemma
Als werkende met dyslexie moet je voor een soepel samenspel open zijn over je dyslexie. Dat is de enige weg om aan te geven wat je nodig hebt. Yvo heeft het op zijn werk nooit tegen iemand gezegd. Daar had hij zijn redenen voor: hij is bang voor stigmatisering en discriminatie door mensen in zijn werkomgeving of voor verlies van zijn baan. De beeldvorming rondom dyslexie is in de praktijk ook vaak eenzijdig en berust op een gebrek aan kennis bij collega’s en direct-leidinggevenden.
Openheid gaat samen met zelfbeeld
De factor openheid heeft -naast terechte angst voor stigmatisering- een sterk verband met het zelfbeeld dat je hebt opgebouwd. Dit zelfbeeld komt voort uit de ervaringen in het onderwijs en in de privésfeer. Yvo weet niet anders dan dat leraren hem lui vonden. Tot op de dag van vandaag heeft hij weinig zelfvertrouwen en geloof in eigen kunnen. Nog steeds schiet de stress omhoog als hij een lastige vraag krijgt van een student of medewerker. Yvo heeft een laag zelfbeeld en voelt daardoor grote aarzeling om te vertellen dat hij dyslexie heeft.
Het omgekeerde kan ook: heb je in het verleden veel steun ervaren van ouders en/of leraren, dan verhoogt dat je zelfbeeld en is er minder aarzeling om dyslexie bekend te maken.
Ken je kwaliteiten en draag ze uit
Waarom is openheid over jouw dyslexie zo belangrijk? Het is een voorwaarde voor zelfmanagement: laten blijken waar je sterk in bent en wat je nodig hebt. Yvo is zich bewust van zijn sterke kanten, gerelateerd aan dyslexie. Hij heeft een creatief probleemoplossend vermogen, een goed visueel geheugen, is vasthoudendheid en een doorzetter. Ook beschikt hij over een sterke sensitiviteit voor de emoties van anderen. Het zijn allemaal factoren die bijdragen aan de kwaliteit van zijn werk. Maar Yvo draagt ze onvoldoende uit omdat hij alles rond zijn dyslexie ‘wegstopt’. Een gemiste kans voor een constructief samenspel met zijn leidinggevende en zijn collega’s.
Doorbreek de spiraal
Nog een reden voor openheid: het grote gebrek aan échte kennis over dyslexie. Dat (ook) op volwassen leeftijd dyslexie veel meer is dan alleen problemen met lezen en/of spellen, is op de werkvloer meestal niet bekend. En over de kwaliteiten die vaak gepaard gaan met dyslexie is al helemaal nauwelijks kennis. Daardoor is een gelijkwaardige communicatie tussen collega’s en werkenden met dyslexie op voorhand onmogelijk, wat de arbeidsverhoudingen negatief beïnvloedt. Deze spiraal moet je als werkende met dyslexie zelf doorbreken. Anderen zullen dit niet spontaan voor jou doen. Leg uit welke impact dyslexie heeft op werk, negatief én positief. Probeer daarmee te komen tot een meer open houding bij collega’s.
De rol van de werkgever
Leidinggevenden en HR-managers hebben vaak weinig kennis over de impact van dyslexie op het werk. Dat belemmert hen in het aanbieden van ondersteuning en aanpassingen. Vaak zijn ze daartoe in principe wel bereid, maar weten ze niet goed wat ze moeten doen.
Hieronder wat tips om als werkgever recht te doen aan de impact van dyslexie op het werk.
- Realiseer je dat er in de organisatie mensen (kunnen) zijn met dyslexie.
- Besef dat er bij dyslexie op (jong)volwassen leeftijd niet alleen problemen zijn met lezen en schrijven, maar dat dyslexie ook kan leiden tot problemen in sociale contacten en communicatie met klanten of collega’s.
- Sta erbij stil dat bij arbeidsconflicten en verzuim dyslexie een rol kan spelen.
- Creëer een werksfeer waarin de werkende met dyslexie zich vrij voelt om dyslexie bespreekbaar te maken.
- Wees je ervan bewust dat problemen die de werkende met dyslexie ondervindt, niet wijzen op incompetentie.
- Moedig de werkende met dyslexie aan om alternatieve en creatieve oplossingen bij problemen te bedenken en accepteer die, voor zover haalbaar.
- Ga in gesprek met de werkende met dyslexie om aan te geven wat moeilijk is in de taakuitvoering, of de taak kan worden aangepast en welke hulp(middelen) kunnen worden gebruikt om die moeilijkheden te overwinnen, zoals een collega als buddy, meer tijd of ondersteunende software.
- Vereenvoudig waar mogelijk complexe instructies/protocollen in de organisatie of visualiseer ze (ook nuttig voor laaggeletterde werkenden).
- Herken en erken de sterke kanten van de werkende met dyslexie en maak daar gebruik van.
Tips om werknemers met dyslexie te ondersteunen
Dit zijn enkele concrete tips om een werknemer met dyslexie te ondersteunen op het werk.
- Het beschikbaar stellen van ondersteunende software.
- Aanpassingen op de werkplek.
- Het verlenen van extra tijd voor taken waarbij taal een grote rol speelt.
- Het inzetten van een buddy (een collega die de dagplanning samen met een werkende met dyslexie doorneemt en geschreven producten controleert).
- Een gesprek voeren over de sterke kanten van een werkende met dyslexie en beseffen dat de problemen die de werkende met dyslexie ervaart niet wijzen op incompetentie.
Wat zijn de behoeftes van werkenden met dyslexie?
Uit de analyses van interviews met werkenden met dyslexie (onder wie Yvo) komen de volgende behoeftes naar voren. De werknemer met dyslexie wil:
- zonder fouten kunnen schrijven en/of evt. met ondersteuning van ICT-hulpmiddelen
de tijd krijgen om te lezen. - goed begrepen worden in mondelinge en schriftelijke communicatie-uitingen.
- begrepen en gesteund worden door leidinggevende en collega’s.
- werken in een goede mentale gezondheid (zonder stress, frustratie of angst).
- functionele en persoonlijke sterktes gebruiken (resp. denkfuncties, visueel geheugen en probleemoplossend, doorzettings- en inlevingsvermogen).
- geleerde coping- en compensatiestrategieën mogen toepassen.
Gespreksmodel
De interviews vormen de input voor een gespreksmodel, op persoonlijk én op organisatieniveau, dat ik voor mijn promotieonderzoek ontwikkel. Met dit gespreksmodel als leidraad is een open en gelijkwaardig gesprek over dyslexie mogelijk. Onder andere doordat ook de sterke kanten van iemand aan bod komen. Daarmee krijgt Yvo, en natuurlijk alle andere werknemers met dyslexie, een hulpmiddel aangereikt waarmee hij dyslexie wél bespreekbaar durft te maken op het werk. Zodat zijn collega’s hem in zijn functioneren beter begrijpen en zodat zijn werkgever inziet wat Yvo aan ondersteuning nodig heeft, maar ook wat hij te bieden heeft.
TIP: hulpmiddel bij ‘open zijn op het werk’
Wel of niet open zijn over jouw dyslexie en hoe dan? Keuzehulp Coral 2.0 voor werknemers helpt met dit dilemma. Deze tool vind je op de website Samen Sterk zonder Stigma. Daar vind je ook nog veel bruikbare tips voor als je besloten hebt tot openheid, maar niet precies weet hoe, bij wie en hoe je dit aanpakt.
*Joost de Beer doet promotieonderzoek naar arbeidsparticipatie
Dit artikel verscheen eerder in Impuls & Woortblind Magazine nr 2 – 2021.
