Onoplettendheid en ADD

Wat is ADD nu precies? Waar heb je vooral last van als je ADD hebt? Wij laten graag mensen aan het woord die zélf ADD hebben, zoals Corine Lancel. Zij vertelt over de dagelijkse worsteling om focus te houden met ADD en geeft tips om hiermee om te gaan.

Tekst: Corine Lancel

Een artikel schrijven over ADD? Dat is voor mij een uitdaging! Gelukkig weet ik: als iets leuk is of uitdagend, gaat het makkelijker. Wel vraag ik meteen om een deadline en waarover het dan precies moet gaan. Het is de vraag: wat helpt je als je last hebt van je ADD. Daar kan ik wel wat mee!

Sinds in de DSM-V de diagnose ADD is vervangen door ‘ADHD-Type 1, het overwegend onoplettende type’ vind ik het nog ingewikkelder om uit te leggen waar je last van hebt als persoon met ADD. Deze nieuwe definitie doet – naar mijn mening – geen recht aan de dagelijkse worsteling om je focus te richten en te houden op wat je wilt en moet. En ik spreek uit ervaring. Ik heb zelf ADD en begeleid al 20 jaar leerlingen met leerproblemen, waaronder veel ADD’ers.

Onoplettend lezen

Wat ís eigenlijk die onoplettendheid bij ADD en waar heb je dan precies last van? Een poging: als je niet oplet, gaan er dingen langs je heen; ze komen niet binnen. Niet alleen hoor je niet wat iemand vertelt, je kunt ook hier een daar een klein stukje missen. Je ziet dingen over het hoofd; geparkeerde auto’s, fietsers, je sleutels, het briefje op de koelkast. Maar ook als je iets moet lezen sla je soms woorden over, lees je kriskras door de notulen. De hoofdlijn krijg je wel te pakken, maar op detailniveau mis je meestal wat. Je hebt vast wel vaardigheid ontwikkeld in het invullen van wat er niet staat en komt er meestal mee weg. Maar je kunt de plank ook misslaan. Zo had een van mijn leerlingen eens twee voorbeelden beschreven, terwijl ik twee voordelen vroeg. Als je belangrijke woorden niet werkelijk leest, beantwoord je soms een andere vraag. Dat kan punten kosten. Zonde van je werk en de energie die je in een opdracht hebt gestoken.

Tekstverberger

Toen ik een tablet kreeg, ben ik de krant digitaal gaan lezen. Ik merkte dat ik veel meer en langere stukken las dan wanneer ik de papieren versie opensloeg. Doordat ik al lezend door de tekst scrolde, las ik gewoon de regel die tevoorschijn kwam. Ik werd niet afgeleid door vragen als hoe lang het nog was of wat er verder op de pagina stond. Bovendien kon ik beter navertellen wat ik had gelezen. Het bleek ook bij veel ADD-jongeren te helpen als ze de tekst die nog moest komen afdekten. Ik liet ze hardop voorlezen. Eerst zonder en dan een stukje verder met afdekking en nam het op. Bij terugluisteren viel op hoeveel vlotter en vloeiender er was gelezen. Ze lazen exact wat er stond. Ook bleek dat bij het lezen met een ‘tekstverberger’ de inhoud beter bleef hangen. Het levert bij repetities vaak betere cijfers op.

Miscommunicatie

Vrijwel alle communicatie gaat met taal. Moeite met taal als gevolg van onoplettendheid is niet zo bekend, maar wel een van de oorzaken die leren en leven met ADD zo ingewikkeld kunnen maken. Je kunt bijvoorbeeld niet op woorden of namen komen, moeilijk een verhaal vertellen in de juiste volgorde, en je weet niet precies wat er gezegd is of wat je hebt gelezen. Als de rode draad in je verhaal ontbreekt of moeilijk te volgen is, zullen mensen minder geneigd zijn om naar je te luisteren. Over en weer is het risico op miscommunicatie dan een feit. De meesten zijn zich hier niet van bewust. Als je invult wat je denkt dat de ander heeft gezegd – waar je ongetwijfeld best goed in bent – loop je het risico op miscommunicatie. Het beste kun je maar gewoon zeggen: “Sorry, kun je herhalen wat je net zei? Ik was even afgeleid.”

Al die gedachten

Een ander aspect van onoplettendheid is de chaos in je hoofd. Met vaak ook miscommunicatie als gevolg. Zo kan een ‘eenvoudige’ vraag een heel circus aan gedachten oproepen. Kies dan maar eens het beste antwoord, zeker onder tijdsdruk, want je moet tenslotte iets zeggen. “Ik weet het niet” is dan vaak noodgedwongen je antwoord. Natuurlijk weet je het uiteindelijk wel, maar je hebt gewoon meer tijd nodig dan de gemiddelde persoon. De titel van mijn verhaal is een waar gebeurde illustratie van deze vorm van miscommunicatie. Toen ik op de vraag van een therapeut ‘wat is je hulpvraag precies’ geen helder antwoord had, besloot die het dossier te sluiten.

Soms kun je ook blijven hangen in gedachten; steeds komt hetzelfde langs en je komt niet verder. Net als het liedje dat de hele dag in je hoofd blijft hangen. De beste remedie is dan om het liedje helemaal uit te zingen. Met gedachten is dat lastiger. Als je een plan moet maken en je komt er niet uit, pak dan papier en potlood om je gedachten te ordenen. Ga tekenen, maak een schema of een mindmap.

Vergeten…

We kennen dat denk ik allemaal als ADD’er: dagen denk je eraan dat je iets niet mag vergeten en op het moment dat je actie zou ondernemen, vergeet je het. Gek genoeg kun je een paar dagen later oprecht denken dat je het wel gedaan hebt. Tot je een mail of appje krijgt: ‘Denk je nog aan…’ Ik vraag tegenwoordig om mij een herinnering te sturen als mijn reactie uitblijft. Dat werkt goed. Openheid helpt; zeker als je de ander daarmee ruimte geeft om jou te herinneren. Mijn ervaring is dat mensen het fijn vinden om te weten dat ze actie mogen ondernemen. Ze snappen dat dit jou helpt en hebben er zelf ook baat bij.

Onzinzeef

Het vat ‘ADD’ zit ook nog eens vol met tegenstellingen. Je mist dingen, maar er dringen zich ook geluiden en beelden op die je helemaal niet wílt horen. Je kunt niet doorwerken als de telefoon van iemand anders gaat, of je aandacht bij een gesprek houden als achter je een ander gesprek gaande is. Die prikkelfilter is een lastig ding als hij niet werkt. Voorbeeld: tijdens een wandeling stoorde mij het tikkende geluid van mijn loshangende rugzakgesp. Mijn medicatie moest uitgewerkt zijn. Een half uur later, met een weer functionerende ‘onzinzeef’ dankzij een simpel pilletje, lukte het met veel moeite het geluid nog te hóren. Het verschil tussen ‘normaal’ en ADD vond ik schrikbarend groot. En ja, medicatie helpt daarbij voor mij.

Jezelf leren kennen

Mij helpt vooral dat ik me bewust ben van hoe het werkt; ADD in mijn hoofd. Onderhand weet ik waar ik ‘niet zo goed’ in ben en waar ik dus hulp bij nodig heb. Dat hoeft niet altijd een persoon te zijn. Je kunt bijvoorbeeld alarmen instellen, een digitale agenda gebruiken en lijstjes-apps. Er is tegenwoordig zoveel mogelijk. Natuurlijk blijft er een deel over waarvoor je wel anderen nodig hebt. Het is geen bewijs van onvermogen als je aangeeft wat iemand voor je kan doen. Mensen helpen doorgaans graag een ander, maar moeten van zichzelf alles alleen oplossen. ADD’ers lijken die eigenschap in het kwadraat te hebben.

Corine Lancel schreef het boek AD(H)D, wat doe je daarmee?! Zelfversterkingsgids voor jongeren met AD(H)D.

Dit artikel verscheen in Impuls & Woortblind Magazine nr 3-2019.