Vrouwen zijn anders dan mannen. Vive la petite différence? Zeker. Toch betekent dit verschil niet altijd een feestje voor vrouwen met ADHD. Want vrouwelijke hormonen gaan aan de haal met de ADHD. Of andersom. Dan is er nog de zwangerschap. Hoe zit het precies met die female touch van ADHD en wat zijn de oplossingen?
Tekst: Rob Pereira
In dit artikel lees je over de drie meest voorkomende levensmomenten waarbij ADHD extra lastig kan zijn als je vrouw bent en wat je eraan kunt doen: de menstruatiecyclus, de zwangerschap en borstvoeding.
Menstruatiecyclus en hormonen
De menstruatiecyclus begint gemiddeld rond het 13e jaar en stopt gemiddeld rond de 50 jaar (menopauze). 
Elke cyclus van 4 weken eindigt met de menstruatie. Tijdens die cyclus variëren de betrokken hormonen sterk In de 4e week, de week vóór de menstruatie, gaan de groene en de blauwe lijn omlaag. Voor sommige vrouwen (en hun partners en kinderen) is dit een lastige week. Oorzaak hiervan lijkt de invloed die deze hormonen hebben op dopamine: dalende spiegels van deze hormonen leiden tot dalende dopamine. Dit kan zich uiten in prikkelbaarheid, wisselende stemmingen, slechter humeur en moeheid. Als het heel heftig is, wordt dit ook wel PMS genoemd, premenstrueel syndroom. Sommige vrouwen hebben hier helemaal geen last van, anderen lijden jarenlang.
Nu is -eenvoudig gezegd- bij mensen met ADHD de dopaminespiegel standaard al wat verlaagd. Een extra dopamine-dip in deze week kan er bij vrouwen met ADHD dus extra inhakken.
Er zijn logischerwijs twee oplossingen voor dit verschijnsel: óf zorgen dat de hormonen op peil blijven óf de dopamine wat aanvullen. Dat eerste doe je met de pil (met oestrogenen of progesteron). Alternatief is om in die week je dosis ADHD-medicatie iets te verhogen om zo de dopamine-dip te vermijden. NB: dit werkt alleen bij stimulantia, zoals methylfenidaat en dexamfetamine.
Menopauze
Tijdens de menopauze gebeurt er iets vergelijkbaars: het vrouwelijke hormoon oestrogeen daalt ‘voor goed’ naar een lager peil. In die overgangsperiode ervaren sommige vrouwen duidelijk meer ADHD-achtige symptomen. De behandeling is hetzelfde: aanvullen van hormonen met hiervoor bedoelde ‘overgangs’-medicatie of aanvullen van de dopamine met ADHD-medicatie. Beide hebben hun eigen voordelen en bezwaren. Praat er in elk geval over met je behandelaar!
Zwangerschap
En dan ben je ineens zwanger! Algemeen weetje: ADHD-relaties lopen door impulsiviteit en matige planning wat meer risico op onbedoelde zwangerschap. Als je zwanger bent en ADHD hebt, komen meestal de volgende vragen bij je op: leef ik gezond genoeg voor mijn kind in wording? Kan ik mijn medicijnen wel blijven gebruiken, of loopt mijn kind dan schade op? Veel antwoorden kun je zelf al geven: meteen stoppen met roken en drinken! En natuurlijk ook gezond eten, genoeg bewegen, goed slapen en zo min mogelijk stress, voor zover je daar invloed op hebt. En overleggen of je iets moet aanpassen in je medicatie.
Omgedraaid effect van hormonen
Tijdens de cyclus en menopauze hebben dalende spiegels van de hormonen progesteron en oestrogeen dalende dopamine tot gevolg. Bij zwangerschap is het net andersom: deze hormonen nemen juist toe, tot ongeveer week 34 (de paarse en blauwe lijn in het plaatje hiernaast).Hierdoor kan het zijn dat je minder medicatie nodig hebt. Maar misschien heb je, ondanks dit ‘spel van hormonen en dopamine’, je medicatie toch nodig om goed te functioneren op het werk en in het sociale leven. Dan hoef je niet meteen te stoppen, is het goede nieuws. Het principe is natuurlijk altijd: hoe minder medicatie je neemt hoe beter. Maar te weinig kan ook risico’s met zich meebrengen. Bijvoorbeeld de stress kan toenemen, je let niet goed op in het verkeer, je functioneert niet goed op je werk en gaat fouten maken, enz.
Medicatie en ongeboren kind
Zijn er aanwijzingen dat methylfenidaat of dexamfetamine een negatief effect hebben op de groei en ontwikkeling van het kind-in-wording? Volgens onderzoek worden er mogelijk iets meer kinderen wat vroeger geboren bij dexamfetamine gebruik. Maar er is verder geen extra risico bekend boven het ‘normale’ risico op een aangeboren afwijking als een kind iets te vroeg geboren wordt. Dit in tegenstelling tot alcohol in de zwangerschap, waarvoor geldt dat zelfs 1 glaasje per dag het kind schade kan berokkenen. In een groot Scandinavisch onderzoek bleek verder dat dexamfetamine nog iets veiliger is dan methylfenidaat. Dus je kan, als het nodig is, rustig je medicatie blijven gebruiken. Hoewel de fabrikant dit zeker niet op de bijsluiter zal zetten (ivm claims voor als er een kind wordt geboren met een probleem). En de bevalling? De pasgeborene heeft geen afkickverschijnselen en hoeft dus niet geobserveerd te worden op een kinderafdeling.
Borstvoeding en medicatie
En mag je kind dan borstvoeding hebben, als je medicatie gebruikt? Het wordt afgeraden, maar zoals altijd moet je de voor- en nadelen tegen elkaar afwegen. Methylfenidaat heeft weinig tot geen invloed op het kind dat borstvoeding krijgt. Misschien heeft het een iets snellere hartslag. Dat geldt ook voor dexamfetamine, hoewel dit in iets hogere concentratie in moedermelk verschijnt. Samengevat wegen de voordelen op tegen de potentiële nadelen, zowel voor het kind als voor de moeder.
Het is een misvatting dat ADHD-medicatie tijdens de zwangerschap en/of de borstvoeding zorgt voor ADHD-symptomen bij het kind. Natuurlijk heeft het kind wel een kans op het ontwikkelen van ADHD, maar dat is vanwege de erfelijkheid van ADHD. Des te belangrijker is het om vanaf het begin goed te letten op ritme, regelmaat en rust. En vooral ook op een consequente en duidelijke opvoeding. Positiviteit is hierbij essentieel, een negatieve opvoeding maakt meer kapot dan je lief is.
De boodschap is dus: wees je bewust van je hormonen en van de interactie met medicatie. Weeg altijd op een verstandige manier voor- en nadelen tegen elkaar af tijdens zwangerschap en borstvoeding.
Dit artikel verscheen eerder in Impuls & Woortblind Magazine nr 2-2021. Download het artikel in PDF.
Meer over ADHD bij vrouwen vind je op onze speciale pagina ADHD bij vrouwen.
8 reacties. Reactie plaatsen
Is de qlaira geen geschikte pil? Daar zit een oestrogeen in die het lichaam aanzet om lichaamseigen oestrogeen aan te maken. Maar werkt dit dan wel als we dit tekort komen? Ik vind dit even een moeilijke.
Dag Angela, zo ver reikt onze kennis over dit soort medicatie ook niet. Misschien kun je je vraag stellen bij het H3 Netwerk. Daar noet je wel lid van worden: https://impulsenwoortblind.nl/adhd/nieuws-adhd/h3-netwerk-voor-hoofd-hart-hormonen-connectie-en-adhd/
Hallo,
Ik vroeg mij af of het geven borstvoeding er voor kan zorgen dat, door de hormonen die de moeder dan aanmaakt, dat de ADHDmoeder minder last heeft van ADHDverschijnselen?.
Dat borstvoeding geven als een soort zelfmedicatie voor de moeder zou kunnen zien, omdat je je eigen hormoonlevels er meer ideaal mee opkrikt. Dus niet zo zeer het ocytocine verhaal direct tijdens het geven, maar gewoon je chronische hormoonsetting, die je creert door het aanmaken van de melk tijdens de gehele lactatieperiode.
Ik heb zelf lang gevoed (2x 3 jaar), en vond dat vooral heel handig, want flesjes hoefde ik niet op tijd te wassen en steriliseren, en zo kon ik het ook niet vergeten als we op pad gingen, ik had voeding standaard bij me:)
Maar vraag me nu af of ik ook niet onbewust aan zelfmedicatie deed.
Beste Baukje, dit is het antwoord van onze medicatie expert Rob Pereira: Nee, het niet zo dat door de lactatie je oestrogenen hoog blijven. Wel in de zwangerschap, dan heb je vaak minder ADHD medicatie nodig. Na de bevalling wordt het oestrogeengehalte in je bloed weer normaal. Als je borstvoeding geeft, blijven de hormonen oestrogeen en progesteron op een laag niveau. En juist na de bevalling wordt het snel minder en heb je theoretisch wat meer kans op postnatale problemen. NB: een hoog oestrogeen kan zorgen voor minder ADHD-gerelateerde klachten.
Beste heer Pereira,
Het idee dat hormonen kunnen worden aangevuld met een spiraaltje is als ik het goed begrijp inmiddels achterhaald omdat deze geen effect heeft op de stemming en cognitieve klachten, dus dat zou uit de tekst kunnen worden gelaten. Als ik het niet goed begrepen heb, hoor ik het ook graag.
Bron: Sandra Kooij in het webinar ‘Optimale zorg voor ingewikkelde vrouwen’ van H3 uit 2023, op 1 uur en 26 minuten.
Dag Florence, je hebt gelijk.In het spiraaltje zitten te weinig oestrogenen. We hebben de tekst aangepast.
Goedemorgen, ik heb een vraag: er wordt in dit artikel aangegeven dat ADHD medicatie veilig gebruikt kan worden tijdens de zwangerschap en bij het geven van borstvoeding. Kunnen jullie mij de onderzoeksbronnen geven die dit ondersteunen?
Dag Connie, ik zie jouw vraag nu pas en heb hem doorgestuurd naar Rob Pereira, de auteur van het artikel.