ADHD medicatie - de voordelen en nadelen

Is de ADHD of de medicatie slecht voor je?

Alle medicijnen hebben een risico op bijwerkingen. Gelukkig komen zeker de ernstige bijwerkingen uit de bijsluiters zelden voor. Maar hoe klein het risico ook is, jij wilt niet diegene zijn met die serieuze bijwerking. Daar tegenover staat dat géén medicatie soms nog slechter is, in termen van risico. Denk maar aan insuline bij suikerziekte. Dit geldt ook voor sommige mensen met ADHD. Maak de afweging dus weloverwogen.

Tekst: Rob Pereira

In dit artikel bespreek ik beide mogelijkheden:
1) de potentiële bijwerkingen van ADHD-medicatie
2) de mogelijke nadelige gevolgen als je geen medicatie neemt voor je ADHD-klachten

Anders gezegd: wat zijn nu precies de voor- en nadelen van ADHD-medicatie? Daarbij beperk ik me wel tot de bespreking van de stimulerende middelen methylfenidaat en dexamfetamine. Dit omdat die:
a) verreweg het meest gebruikt worden bij ADHD-klachten
b) omdat er het vaakst angst voor bijwerkingen is bij deze middelen.

ADHD geeft verhoogd risico

Volwassenen met ADHD-klachten lopen een aantal risico’s, blijkt uit vele onderzoeken. Zo hebben zij een verhoogde kans op een kortere levensduur, extra risico’s op sommige ziekten (bijv. obesitas), suïcidegevaar, ongelukken of verslavingsproblematiek, werkeloosheid en een lagere kwaliteit van leven.

ADHD-medicatie dempt risico’s

Heeft medicatie een gunstige impact op deze problemen? In Scandinavië zijn een aantal onderzoeken gedaan waarbij werd gekeken naar het effect van langdurig gebruik van stimulantia bij een aantal bekende risico’s. Het is in deze landen mogelijk allerlei bestanden te koppelen, waardoor de relatie tussen medicijngebruik en bijvoorbeeld ongelukken, ziekten, suïcide en crimineel gedrag ineens duidelijk wordt. Zo zijn er studies over het verminderen van het risico op zelfmoordpogingen, verslaving, depressie, ongevallen met motorvoertuigen, onopzettelijke verwondingen en langdurige werkloosheid. Uit de meest recente studie bleek dat het gebruik van een aantal veel gebruikte soorten medicatie voor ADHD leidde tot een verminderd risico op psychiatrische ziekenhuisopnames, suïcidaal gedrag en niet-psychiatrische ziekenhuisopnames zoals epilepsie. Dit in vergelijking met periodes waarin ADHD-medicatie niet werd gebruikt¹. Langer is al bekend dat mensen met ADHD die crimineel gedrag² vertoonden 30-40% minder kans hadden om in de gevangenis te komen als ze medicatie gebruikten. Medicatie is dan niet levensverlengend maar heeft wel grote gevolgen voor kwaliteit van leven voor jezelf en je omgeving. Eenzelfde type onderzoek is gedaan bij de relatie tussen suïcide en ADHD medicatie³: hier bleek weer een (lichte) vermindering bij goed gebruik van medicatie ten opzichte van mensen die geen medicatie namen. De hele groep ADHD’ers had overigens wel een verhoogd suïciderisico. Dit geldt ook voor ADHD in het verkeer: er is duidelijk een verhoogd risico op verkeersovertredingen en ongelukken bij ADHD. Meerdere studies tonen een beschermend effect van medicatie bij dit ADHD-gerelateerde risico.^4,5

Hoe gevaarlijk zijn stimulantia?

Stimulantia worden al ruim 80 jaar op recept gebruikt voor verschillende aandoeningen. Amfetamine en methylfenidaat werden ook op grote schaal ingezet tijdens de Tweede Wereldoorlog, voor zowel Duitse als geallieerde militairen. Bij de diagnose ADHD (toen nog MBD genoemd) werden stimulantia vanaf 1954 ook in Nederland als medicatie ingezet bij kinderen. Er is dus al ruim 70 jaar ervaring in ons land zonder veel problemen.

Methylfenidaat is nog steeds 1^e keus in richtlijnen voor kinderen. Bij volwassenen zijn onze instanties voorzichtiger en is de meeste medicatie off label. Dit vanwege een (zeer laag) risico op hart- en vaatziektes en psychoses, al zijn daar nauwelijks goede studies over. In onze buurlanden is het overigens niet off label.

Toch wordt er om de zoveel tijd, en ook recent nog, vaak nadruk gelegd op bijwerkingen zoals groeiproblemen, droge mond, afvlakking, minder eetlust en inslaapproblemen⁶. Dat klopt, deze bijwerkingen bestaan zeker. Bij volwassenen komt daar dus nog bij: kans op verhoging van de bloeddruk, hartkloppingen en risico op psychose.

Bijwerkingen kun je goed voorkomen

Zowel bij kinderen als bij volwassenen is goede voorlichting, controle op deze bijwerkingen, en niet doorgaan als er bijwerkingen ontstaan dan ook heel belangrijk. Als dit goed gebeurt, is er feitelijk geen verhoogd risico. Helaas is de controle niet altijd goed genoeg, wat mogelijk een vertekend beeld geeft bij onderzoeksresultaten. Neem het voorbeeld van een recente studie⁷ die zou aantonen dat medicatie (methylfenidaat en dexamfetamine) slecht is voor je hart op de lange termijn. Het onderzoek liet een licht verhoogd risico zien op hartinfarct, hoge bloeddruk en hartritmestoornissen. Maar toen ik de auteurs vroeg of dat ook zo was bij mensen die goed waren ingesteld en gecontroleerd zei hij: nee, dan hoogstwaarschijnlijk niet!  

Onbehandelde ADHD is soms slechter voor je

Kortom: bij het inschatten van risico’s van ADHD-medicatie moet je altijd proberen alle aspecten op een rijtje te zetten. Dus goed bekende en bewezen voor- en nadelen tegen elkaar afwegen. Dit lukt niet door alleen op sociale media naar informatie te zoeken. Je moet vooral zelf zorgen dat je geen serieuze bijwerkingen hebt en daarmee doorloopt. Als je twijfelt ga je naar je behandelaar. Die kan dan meedenken over de finetuning van je pillen of over stoppen en iets anders proberen. Ben je volwassen? Zorg dan dat je in elk geval éénmaal per jaar je bloeddruk laat meten (of doe het desnoods zelf).

Ik hoor maar al te vaak dat mensen uit angst voor bijwerkingen zichzelf de mogelijkheid ontzeggen om te proberen of medicatie helpt. Dat gun ik mensen niet, die daardoor misschien onnodig lijden onder hun ADHD-gerelateerde klachten. Want soms geeft onbehandelde ADHD meer ‘hartepijn’ dan behandelde ADHD.

Referenties:

1. Taipale H et al. JAMA Network Open. 2024;7(3):e242859. Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Medications and Work Disability and Mental Health Outcomes
2. Lichtenstein P .N Engl J Med. 2012.22;367(21):2006-14.Medication for attention deficit-hyperactivity disorder and criminality 
3. Qi Chen. BMJ. 2014 Jun 18;348:g3769.Drug treatment for attention-deficit/hyperactivity disorder and suicidal behavior: register based study
4. Verband tussen medicatiegebruik voor aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit en risico op ongevallen met motorvoertuigen - PMC (nih.gov)
5. Associatie van psychiatrische comorbiditeiten met het risico op transportongevallen bij ADHD en MPH - PMC (nih.gov)
6. LQuarsi J. Kinderen met ADHD krijgen veel te snel medicatie. Medisch Contact 09, 29-2-2024
7. e Zhang. JAMA Psychiatry.  Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Medications and Long-Term Risk of Cardiovascular Diseases. 2023; 4294, E1-10