Visueel denken of ‘het grote plaatje zien’ is een talent dat vaak wordt toegeschreven aan personen met dyslexie en soms ook andere vormen van neurodiversiteit. Maar wat is visueel denken nu precies? En waarom is het waardevol voor onze samenleving?
Tekst: Nel Hofmeester
Beroemde visuele denkers
In 1999 beschreef de Amerikaanse ICT-specialist en schrijver Thomas West (zelf dyslectisch) in zijn boek In the Mind’s Eye hoe beroemdheden als Albert Einstein, Thomas Faraday, Lewis Caroll en Winston Churchill zwaar leunden op visuele manieren van denken. Zij verwerkten informatie eerder via beelden dan via woorden of cijfers. Hierop reageerden veel wetenschappelijke onderzoekers, die zich in deze vorm van denken herkenden. Vaak was er bij hen ook sprake van dyslexie, ADHD of ASS (autistisch spectrum) of een combinatie daarvan.
Vergelijk het met een holografie
Thomas West bundelde de verhalen van deze wetenschappers in zijn 2e boek Zien wat anderen niet kunnen zien (2017). Zoals dat van James Lovelock die bij de NASA het gat in de ozonlaag ontdekte. Hij werkte via beelden en mentale modellen. Theoretisch natuurkundige Richard Feynman komt op het gebied van de kwantummechanica tot dezelfde uitkomsten met diagrammen, beelden en mentale modellen waar anderen wiskunde voor gebruiken. De beroemde zoöloog Temple Grandin komt ook aan bod in zijn boek. Zij heeft autisme en schreef een boek met de veelzeggende titel Denken in beelden. Moleculair bioloog Bill Dreyer maakte als student nooit aantekeningen, want schrijven was niet zijn ding. Mentale notities volstonden voor hem. In het lab roepen zijn ideeën roepen vaak weerstand op omdat ze conflicteren met traditionele opvattingen, maar uiteindelijk blijkt hij altijd zijn tijd ver vooruit.
In dit citaat blikt Bill Dreyer terug op een gesprek met collega-professor Jim Olds tijdens een galadiner:
‘Een spreker vertelde over de visuele manier van denken, die hij vergeleek met een holografie. Ik herkende dat onmiddellijk en zei tegen Jim: “O zeker! Wanneer ik een apparaat of iets dergelijks ontwikkel, zie ik het in mijn hoofd en ik bekijk het van alle kanten, ik probeer het uit, beweeg de tandwielen. Als het niet werkt, bouw ik het opnieuw in mijn hoofd.” Jim keek me aan en zei: “Ik zie niets in mijn hoofd als ik mijn ogen dicht doe.” De rest van de avond probeerden we uit te vinden hoe twee professoren – alle twee duidelijk begaafd in hun werk binnen de afdeling Biologie van het Caltech -zo verschillend konden denken.’
Slecht op school, goed in het werk
Het tweede terugkerende element in de verhalen is - in de woorden van Thomas West - dat ‘visuele breinen waanzinnig slecht zijn aangepast aan onderwijs op alle niveaus, maar een krachtige motor kunnen zijn van inzicht, innovatie en ontdekking.’
Een voorbeeld hiervan is het verhaal van eerder genoemde moleculeir bioloog Bill Dreyer over zijn kleinzoon. De jongen had het moeilijk in high school, maar Bill zag dat hij wel goed was met computers. Bill nam hem mee naar zijn lab en gaf hem de opdracht om voor bepaalde onderdelen computerprogramma’s te schrijven. Eerst legde hij het stuk biologie uit dat daarvoor nodig was. Binnen korte tijd was de kleinzoon die op high school niet kon meekomen, op academisch niveau aan het werk. Hij werkte op dezelfde manier als zijn grootvader: hij visualiseerde de componenten van het computerprogramma in zijn hoofd en repareerde wat niet werkte vóór hij de code begon te schrijven.
Thomas West beschrijft in zijn boeken de kracht van het visueel denken van wetenschappers en beroemdheden. Maar deze onzichtbare talenten beperken zich niet tot ‘grootheden’. Uit het werk van het echtpaar Brock en Fernette Eide weten we dat ook veel kinderen die uitvallen op school visuele denkers zijn. Rod Nicolson kwam tot dezelfde conclusie met zijn onderzoek onder dyslectische ondernemers en dyslectische studenten.
Lijndenken is de norm
Hoe komt het eigenlijk dat er zo weinig oog is voor de kwaliteiten van visuele denkers? Antwoord is dat in onze maatschappij het lineaire denken, ofwel het lijndenken leidend. Sjan Verhoeven en Gertrudie Boersen beschrijven dit als volgt: ‘Lijndenkers denken van begin naar einde, van oorzaak naar gevolg, van hoofdletters naar punten. Zij maken gebruik van analyses en logica in hun denken, brengen daar een volgorde in aan en knippen informatie in kleine stukjes om zo tot een overzicht te komen.’
Ben je zelf een lineaire denker, dan ga je ervanuit, dat iedereen in woorden en in stappen denkt zoals jij. Je hebt er letterlijk geen voorstelling van hoe een conceptueel denker (=hun bredere opvatting van de term visueel denken) informatie verwerkt. Ben je een visueel denker, dan is denken in beelden voor jou de gewoonste zaak van de wereld. Ook jij gaat er (onbewust) van uit, dat iedereen zo denkt. Feit is dat beide manieren van denken gepaard gaan met andere kwaliteiten. Maar dat in de huidige opzet van ons onderwijs en ook op het gebied van werk, visuele denkers hun sterke kanten vaak niet kunnen aanboren. En dat is zonde.
Is de toekomst aan de visuele denkers?
Thomas West heeft ook een beetje goed nieuws. Hij komt uit de IT-wereld en ziet daar een ontwikkeling waarin er steeds meer nadruk komt op zowel het visuele als op ‘het grote plaatje’. Lerende computersystemen nemen een steeds grotere plek in op allerlei gebieden. De zeggingskracht van beelden wordt steeds meer gezien en benut. En wie schrijven lastig vindt, krijgt hulp van ChatGPT. Van deze ontwikkelingen gaan visuele denkers de vruchten plukken. Maar het lijkt erop dat vooral het bedrijfsleven hierin stappen zet. Onderwijs en wetenschap blijven vooralsnog hangen in wat ze kennen. Sterker nog, Thomas West signaleert dat de focus bij de meeste dyslexiewetenschappers steeds meer ligt op onderzoek naar leesmethodes. Niet op het signaleren en ontwikkelen van het visuele denken. Misschien zijn er te veel lijndenkers onder deze wetenschappers. Het is belangrijk dat ook zij breder gaan kijken.
Gebruikte literatuur:
- In the Mind’s Eye –Thomas West (1999)
- Seeing what others cannot see –Thomas G. West (2017)
- Dyslexie als kans, Ontdek de verborgen talenten van het dyslectische brein - Brock L. Eide en Fernette F. Eide (2019)
- Dyslexie360 – Een totaalplaatje – Rod Nicolson, Hofmeester, Besnard-van Baaren, Van den Bos. (2019)
- Dyslexie, stoornis of intelligentie! - Sjan Verhoeven en Gertrudie Boersen
