Dyslexie en een migratieachtergrond – we zijn er blind voor

Als jeugdhulpverlener werkte Machil Deinum met jongeren van verschillende leerniveaus. Ze waren op grond van een waaier aan diagnoses verwezen. Onder andere dyslexie. Maar geen enkel kind met een migratieachtergrond bleek die diagnose te hebben. Hoe kan dat? Hij dook erin en stuitte op een staaltje onbedoelde discriminatie. Lees hieronder wat Machils onderzoek opleverde.

Podcast met Machil Deinum over dyslexie en een migratie achtergrond

Beluister hier de podcast van Sjan Verhoeven van Dynamika, waarin ze met Machil, zelf dyslectisch, praat over zijn onderzoek naar dyslexie bij mensen met een migratie achtergrond.

Dyslexie en een migratie achtergrond – onderzoeksartikel

Tekst: Machil Deinum

Saïd zat in zijn tweede jaar hbo-verpleegkunde, toen hij besloot met zijn studie te stoppen. Het ging niet meer. In Syrië had hij er alles aan gedaan om arts te worden. Voor toelating tot de medische faculteit moest hij voor alle vakken een tien staan. Een enorme opgave voor Saïd, althans bij de taalvakken. De andere vakken gingen hem gemakkelijk af.

Dan komt de oorlog. Saïd vlucht naar Europa en komt in Nederland terecht. Zijn droom geeft hij niet op. Het lukt hem om in één jaar vwo 4, 5 en 6 af te maken. Wel valt op dat hij veel moeite heeft met de talen. Op zich niet vreemd, want hij is pas net in Nederland. Maar hij heeft ook moeite met Engels en dat speelde ook al in Syrië. “Misschien heb je wel dyslexie”, oppert een docent. Hij krijgt in overleg met de docenten wat tijdverlenging. Maar geen dyslexieonderzoek en dus geen dyslexieverklaring. Geen officieel recht op extra hulp en extra examentijd en geen dispensatie voor spelfouten. Saïd knapt af.

Gelijke kansen op dyslexiezorg?

In Nederland zijn we het erover eens dat er in het onderwijs geen onderscheid mag bestaan in de bejegening van dyslecten. Het Ministerie van OCW streeft naar “gelijke toegang tot vergoede dyslexiezorg voor leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond” (Rapport Onderwijsinspectie, 2019). Formeel moet een school een dyslexieprotocol hebben waarin vastligt wat moet gebeuren bij een vermoeden van dyslexie. Het onderwijs is immers de aangewezen instantie om zo vroeg mogelijk dyslexie te signaleren. Wanneer een school geen andere oorzaken voor lees-en spellingsproblemen ziet, moet een kind doorverwezen worden voor diagnose. Bij geconstateerde dyslexie wordt dan een dyslexieverklaring uitgereikt.

Dyslexieverklaring is ‘wit privilege’

Toch is volgens datzelfde rapport van de Onderwijsinspectie in het basisonderwijs slechts 6% van dyslexieverklaringen in handen van leerlingen met een migratieachtergrond. Volgens het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) had in het schooljaar 2018-2019 28% van de basisschoolleerlingen een migratieachtergrond. Met andere woorden: de 28% migrantenkinderen op het basisonderwijs moet het doen met 6% van de dyslexieverklaringen. Witte kinderen op de basisschool hebben dus ruwweg 6 x vaker een dyslexieverklaring. Waar gaat het mis?

Onbekendheid met dyslexie

In de herkomstlanden van kinderen met een migratieachtergrond is dyslexie meestal een onbekend begrip. Niet-gediagnosticeerde dyslectische migrantenouders zien hun eigen leerproblemen wel in hun kind terug, maar ze leggen zelden de link met dyslexie. Als ze het begrip wel kennen en bij hun kind dyslexie vermoeden, ontbreekt het hen vaak aan de mondigheid van ‘witte ouders’ om dit bij school aan te kaarten. Ze vertrouwen op de kennis en oordeelsbekwaamheid van school. De enkele niet-westerse ouder die graag zelf actie onderneemt waar school het laat afweten, mist vaak het netwerk om zelf deskundigen te zoeken en/of de financiële middelen voor particuliere diagnostiek en begeleiding.

De rol van school

Maar hoe zit het met die rol van de school? Uit onderzoek in 2017 in opdracht van de Gemeente Amsterdam bleek dat er enorme verschillen zijn tussen scholen in de mate waarin zij leerlingen laten testen. Er zijn scholen waar bijna 15% van de leerlingen een dyslexieverklaring heeft. Vaak de scholen met hoger opgeleide ouders. Ook zijn er scholen waar bijna niemand er één heeft. Vermoedelijk omdat er nauwelijks verwezen wordt vanuit school. Dit zijn vaker scholen met meer migrantenkinderen.

Dyslexieonderzoek is duur

Een dyslexieonderzoek kost tussen de 650 en 1200 euro, afhankelijk van de aanbieder. Vaak voldoet een kind net niet aan de criteria voor vergoeding vanuit de gemeente.  Bijvoorbeeld wanneer er meer speelt dan de zogenaamde EED (bijvoorbeeld ADHD), wat in de praktijk bijna altijd zo is. Een draagkrachtige ouder kan dit omzeilen door zelf een dyslexieonderzoek te regelen én betalen. Dit doen ouders ook vaak als ze twijfelen aan het oordeel van school. Ook dan vergoedt de gemeente het onderzoek en behandeling namelijk niet.

De rol van de Stichting Dyslexie Nederland

In Nederland bepaalt de Stichting Dyslexie Nederland (SDN) de voorwaarden voor toekenning van een dyslexieverklaring. Op haar website erkent de SDN dat dyslexie ook bij “allochtonen” kan voorkomen. In zijn haar meest recente brochure staat echter dat “onvoldoende beheersing van de instructietaal en algemene omgevingsfactoren, zoals inadequaat onderwijs (SDN, 2016)” uitsluitingsfactoren zijn. Met andere woorden: wanneer iemand de Nederlandse taal, met name de spelling, niet voldoende beheerst, of wanneer iemand onvoldoende of slecht onderwijs gehad heeft, kun je niet met zekerheid vaststellen of iemand dyslectisch is en recht heeft op een dyslexieverklaring.

‘Het is vast taalachterstand’

Veel scholen hebben deze redenering opgenomen in hun dyslexieprotocol. In de praktijk wordt dit soort argumenten vaak gebruikt om geen dyslexieonderzoek te doen bij kinderen met een migratieachtergrond. Verschillende orthopedagogen gaven aan dat deze kinderen vaak pas in het voortgezet onderwijs worden gediagnostiseerd. Dus na de cruciale overgang naar vervolgonderwijs. En dan nog alleen de ‘happy few’ die dit zelf kunnen betalen. Velen belanden daardoor in een te laag schooltype. Dat geeft hun zelfvertrouwen en hun plezier in leren een forse knauw. Het leidt tot vroegtijdige schooluitval met alle gevolgen van dien.

Uit gesprekken met docenten, orthopedagogen en ouders bleek dat er op de basisschool vaak al wel vermoedens van dyslexie waren maar dat daar niets mee was gedaan, want: “in deze klas had elk kind wel een probleem”; “waarschijnlijk had het kind alleen een taalachterstand”; “er waren al zoveel problemen bij dit kind”. Niemand heeft als doel om dyslectische migrantenkinderen systematisch op achterstand te zetten, maar dat is wel het eindresultaat.

Dyslexie diagnose bij NT2-ers

Mieneke Langberg is taalkundige en gespecialiseerd in dyslexie en tweetalige ontwikkeling. Ze herkent dat er sprake is van onderdiagnostiek van dyslexie bij leerlingen met een migratieachtergrond.  Dat is zonde en niet nodig. Volgens haar is het wel degelijk mogelijk om dyslexie vast te stellen bij NT2-ers (mensen met Nederlands als tweede taal). Voor dyslexie-onderzoek en de afname van testen bij NT2-ers kun je bijvoorbeeld kijken naar de discrepantie tussen de technische leesvaardigheid en ander taalvaardigheden van leerlingen, of specifieke taalklanken verwijderen uit de test die moeilijk zijn voor NT2-ers.

Tijdbom

Iemand als Said zou volgens haar dus wel degelijk getest en correct gediagnosticeerd kunnen worden. Hij -en met hem vele anderen- krijgt door het onbedoeld discriminerende beleid van de SDN niet de kans zich optimaal te ontwikkelen. Dromen, ambities en talenten worden mogelijk vervangen door frustratie en negativiteit. Negativiteit gecombineerd met creativiteit en intelligentie kunnen een tijdbom worden. Volgens Dyslexia and Juvenile Delinquency (Warren, 2016) is maar liefst 90% van de jeugddelinquenten in Nieuw-Zeeland dyslectisch. Uit de Verenigde Staten komen soortgelijke onderzoeksgegevens. Het zal hier vast niet veel anders zijn.

Nieuwe kansen in 2021

De bal ligt bij de SDN en het onderwijs. De SDN meldt in een reactie op dit artikel te schrikken van de onbedoelde consequenties die de zinsnede uit hun brochure kennelijk heeft. Ze beloven de aanbevelingen voor deze doelgroep te verduidelijken om miscommunicatie te voorkomen.

Laat scholen alvast het voortouw nemen. Docenten, kijk niet weg, maar neem je verantwoordelijkheid om juist bij kinderen met een migratieachtergrond actief op symptomen van dyslexie te letten en die niet weg te zetten als een migratieprobleem. In 2020 lieten duizenden mensen op de Dam zien, dat wij als Nederlandse samenleving institutioneel racisme erkennen en afkeuren. Samen kunnen we ervoor zorgen dat 2021 het jaar van de rechtvaardigheid wordt, zodat Saïd wel evenveel kansen krijgt als Sem.

Dyslexie en een migratieachtergrond: waar moet je op letten?

Voor docenten en intern begeleiders die bij leerlingen met een migratieachtergrond dyslexie vermoeden of willen weten hóe ze dat kunnen ontdekken hebben we twee concrete tips:

Het Nederlands Kwaliteitsinstituut Dyslexie (NKD) heeft in februari 2021 een Signaleringsdocument voor dyslexie bij meertalige kinderen met een migratieachtergrond uitgebracht voor waarin ze docenten handvatten en tips geeft: https://www.nkd.nl/app/uploads/2021/02/Handreiking-Meertaligheid.pdf

De aandachtspunten in deze pdf leesproblemen bij een NT2 leerling kunnen jou als docent ook helpen bij het opsporen van dyslexie bij leerlingen met een niet-Nederlandse achtergrond.

Dit artikel is ook gepubliceerd in Impuls & Woortblind Magazine nr 1- 2021.

Met dank aan o.a. Nel Hofmeester.

Luistertip: beluister ook de podcast Meertalige kinderen en dyslexie (2022) met dyslexie-expert Elise de Bree.